Mỗi năm Việt Nam nhận khoảng 2 triệu tia sét

Sét đánh, tử vong rất cao

Ngày 30.8.2017, anh Lý Tấn Đ, SN 1996, ở xã Lương Hòa A, huyện Châu Thành, Trà Vinh, bị sét đánh tử vong khi chạy xe máy trên đường.

Ngày 23.8, ông Văn Lương, 41 tuổi, ở thị trấn Võ Xu, huyện Đức Linh, Bình Thuận, bị sét đánh tử vong trên đồng Bàu Láng, toàn thân cháy đen, biến dạng. Cùng ngày, khi đang mưa dông rất lớn do ảnh hưởng bão số 6, bà Lý Thị Chiếu, 52 tuổi, dân tộc Tày, ở xã Cảm Nhân, huyện Yên Bình, Yên Bái đang dắt trâu về nhà thì bị sét đánh. Người dân thấy bà còn cử động nên vội đưa đi cấp cứu nhưng không qua được.

Ngày 1.8, trời mây đen vần vũ nhưng chưa mưa, đang chuẩn bị chụp ảnh cho khách, ông Lê Khiêm, 61 tuổi, ở TP Vũng Tàu, bị sét đánh cháy sém, ngừng tim, ngừng thở, nhập viện trong tình trạng nguy kịch; một người khác đứng gần bị văng ra xa, bất tỉnh.

Tháng 7, bà Thân Thị Kiệm, 56 tuổi, ở xã Cát Tài, huyện Phù Cát, Bình Định, cùng 4 thanh niên dọn cỏ trên đồng. Mưa dông lớn ầm ầm kéo đến, khi 4 thanh niên đến trú mưa dưới tán cây giữa đồng thì bà Kiệm vẫn tiếp tục làm. Bị sét đánh, bà tử vong tại chỗ.

Đang nằm trong nhà, anh Hầu Seo Ký, 18 tuổi, ở thôn Tả Sử Choóng, xã Tả Sử Choóng, huyện Hoàng Su Phì, Hà Giang bị sét đánh tử vong. Hai con trâu của gia đình cũng chết trong cùng tia sét. Một nam thanh niên chạy xe máy trên đường xã Bình Dương, huyện Vĩnh Tường, Vĩnh Phúc, bị sét đánh, bất tỉnh. Người dân sơ cứu rồi đưa đến BV huyện Vĩnh Tường cấp cứu, sau chuyển lên BV tỉnh Vĩnh Phúc.

Tháng 6, em Lê Văn Luận, 13 tuổi, ở xã Bình Điền, thị xã Hương Trà, Thừa Thiên - Huế, sử dụng điện thoại di động đang sạc pin trong nhà, bị sét đánh tử vong. Bà Nguyễn Thị Phương, 42 tuổi, ở thôn Giáp Trung, thị xã Hương Trà, Thừa Thiên - Huế, đang dặm lúa thì trời mưa có dông sét. Bà về nhà lấy áo mưa, ra đồng tiếp tục làm, bị sét đánh tử vong. Các em Đỗ Trọng Vũ, SN 1992, Lê Đình Dũng, SN 2001, Lê Hải Long, SN 2007 và em Lê Thị Thùy Linh, ở xã Thọ Cường, huyện Triệu Sơn, Thanh Hóa cùng thả bò. Trời mưa, em Vũ dùng điện thoại di động, bị sét đánh tử vong, 3 em bị thương nặng.

Tháng 5, 5 người nhà ông Trần Văn Diệu, 43 tuổi, ở xã Hưng Trạch, huyện Bố Trạch, Quảng Bình đào huyệt trong nghĩa trang thôn Khương Hòa 2. Trời chuyển âm u, dông lớn, sấm chớp kéo đến, mọi người vẫn làm. Một tiếng sét, hai người tử vong tại chỗ, ông Diệu bị thương nặng được đưa đi cứu chữa nhưng không qua được.

Bà Võ Thị Ánh Nguyệt, SN 1975, ở xã Đại Hồng, huyện Đại Lộc, Quảng Nam làm trên rẫy dứa (thơm) của gia đình. Trời mưa, vào trú trong chòi canh dứa, bị sét đánh tử vong. Bà Nguyễn Thị Hiền, sinh 1971, ở thôn Trấn Bắc, huyện Vĩnh Bảo, Hải Phòng, đang thu hoạch thuốc lào, bị sét đánh tử vong tại chỗ.

Tháng 3, bà Trần Thị Tuyết, 49 tuổi, ở xã Ích Hậu, huyện Lộc Hà, Hà Tĩnh, đang dong trâu về làng, bị sét đánh chết cả người lẫn trâu…

Việt Nam có mật độ sét cao, khoảng 2 triệu tia sét/năm, mùa dông sét từ tháng 3 - 10 hàng năm và hầu hết các địa phương đều bị sét đánh, trong đó không ít vụ một luồng (tia) sét làm thương vong nhiều người.

Chẳng hạn chiều 28.5.2016, phường Hòa An, TP Huế, có 1 người chết và 7 người bị thương do một tia sét; cùng lúc một người khác ở xã Hương An, thị xã Hương Trà cũng tử vong do tia sét khác...

Ở huyện Yên Thành, Nghệ An, tử vong 6 người, 7 người bị thương nặng; huyện Tháp Mười, Đồng Tháp chết 5 người, 5 người bị thương, trong đó hai người bị thương rất nặng; 4 người chết, 3 người bị thương ở Tam Điệp, Ninh Bình; 5 người chết ở Hưng Yên... đều do một tia sét.

Việt Nam có những làng “trời đánh” do tần suất sét đánh dày đặc hơn hàng chục lần những vùng khác như xã Sơn Lộc (gần ngã ba Đồng Lộc), Can Lộc, Hà Tĩnh; thôn Tân Hiệp, xã Ninh Thượng, thị xã Ninh Hòa, Khánh Hòa; xã Cổ Dũng, Kim Thành, Hải Dương.

Sét thường đánh vào đâu?

Khi trời đổ mưa mà ở những nơi rộng rãi, trống trải như cánh đồng, sân golf, hay bãi đỗ xe... rất dễ bị sét đánh vì người trở thành nơi cao nhất khu vực đó. Đặc biệt nguy hiểm khi đứng ở những mô, ụ đất cao, dưới gốc cây to, vì những nơi đó các ion dương tích tụ nhiều nhất (điện cực dương) và các ion âm (điện cực âm) ở chân đám mây sẽ phóng xuống những nơi đó; 90% các tia sét đánh từ không trung xuất phát từ đám ion điện tích âm.

Nếu cầm các vật dụng có sắt như ô, cuốc, liềm... hay đứng gần các vật kim loại như ôtô, xe đạp, xe máy, hàng rào sắt nguy cơ càng cao. Đứng gần ụ, bốt, trạm biến thế điện, dưới đường điện cao thế, hạ thế cũng thuộc nguy cơ nhóm đầu bị sét đánh. Năm 2016, cả nước có 81 vụ sét đánh hỏng đường hạ thế 110kV...

Ở dưới sông, suối, hay bể bơi; tắm trong nhà đang có sấm chớp; xem tivi, sử dụng điện thoại có dây, điện thoại di động đang sạc pin hay dưới trời mưa thuộc hàng nguy cơ thứ hai. Đứng gần cửa sổ, cửa ra vào hay nằm trên sàn nhà (tiếp đất) cũng bị sét đánh, tuy ít.

Xét theo mức nguy hiểm giảm dần thì tia sét giữa mây và đất (gọi là sét thẳng vì đường đi ngắn nhất - dù nhìn thấy tia sét ngoằn nghoèo) là loại nguy hiểm nhất, vì cứ 10 người bị sét đánh thẳng thì 8 người chết.

Thứ hai là sét đánh tạt ngang: Tia sét đánh vào một vật, luồng điện từ vật đó phóng qua khoảng không khí vào người đứng gần.

Thứ ba là sét đánh do tiếp xúc: Tia sét đánh vào một vật, người tiếp xúc bị sét (vịn hàng rào sắt, mở cửa ôtô...).

Thứ tư, sét đánh vào một vật, dòng điện lan truyền trên mặt đất (gọi là điện thế bước), đứng gần vật đó (nếu chân không cách điện) sẽ bị điện sét.

Thứ năm, sét truyền qua đường điện thoại, đường điện cắm tivi, bàn là, nồi cơm...

Thống kê ở Mỹ cho thấy, 27% bị sét đánh ở khu vực trống trải, 19% ở gần cây, 8% đang bơi hay ở khu vực gần nước, 3% đứng gần máy móc, 2,3% dùng điện thoại hữu tuyến, 0,7% liên quan đến đài, tivi, anten...; ngoài ra, 40% người bị sét đánh không làm rõ được đường phóng.

Hiện thời, khoa học biết có 11 loại sét, trong đó bản chất của sét hòn vẫn còn tranh cãi... Hầu hết sét phát sinh khi có khối không khí nóng ẩm chuyển động lên cao nhưng có loại không cần yếu tố này như sét phát sinh khi cháy rừng hay núi lửa phun trào và đặc biệt là sét dương đánh xuống đất lúc trời quang mây hoặc chỉ có vài đám mây nhỏ.

Khoảng 17h ngày 27.8.2016, dù trời quang đãng, không mưa, nhưng nhiều tiếng sét lớn làm người dân TP Vũng Tàu hoảng sợ, giật mình tấp xe vào lề đường. Em D.T.T, 18 tuổi, ở TPHCM đang đá bóng dưới bãi biển Bãi Sau bị sét đánh trúng, nằm bất động, tím tái, cháy sém ngực, cánh tay trái và cổ chân phải; được đưa vào BV Lê Lợi trong tình trạng nguy kịch. Mấy bạn cùng đá bóng cháy sém tóc, may mắn không bị thương.

Sét rất nguy hiểm

Dòng điện sét truyền qua cơ thể gây tác hại giống như dòng điện (điện giật) dân dụng (110 - 220V): Làm chết người do tê liệt trung tâm (chỉ huy) tuần hoàn và hô hấp nếu dòng điện đi qua não; dòng điện đi qua tim làm ngừng tim do ức chế hệ thống thần kinh tự động của tim hoặc rung tâm thất (nhịp tim khoảng 250 - 300 lần/phút), gây suy tim cấp; sốc bỏng do điện tỏa ra nhiệt lượng rất cao; chấn thương khi bị điện giật ngã (vỡ tạng, gãy xương, thậm chí gãy cột sống)...

Người thoát chết thường có cảm giác sợ hãi; cổ, ngực như bị đè nén; không nói được; rối loạn ý thức (không xác định được không gian, thời gian, người xung quanh hoặc bản thân); quên ngược chiều (quên sự việc trước lúc bị sét đánh, nhớ sự việc đã xa); kích động; co giật hoặc động kinh thực sự (do tổn thương mô não); liệt tạm thời hoặc vĩnh viễn; đau đầu, chóng mặt; đau ngực, ho ra máu; thay đổi cảm giác da (cảm giác bị hàng trăm con ong đốt...); rối loạn bài tiết phân, nước tiểu; điếc tạm thời hoặc giảm sức nghe, bỏng...

Tuy nhiên, mức độ nguy hiểm của điện sét gấp cả trăm lần điện dân dụng. Một tia sét có điện thế khoảng 300 triệu volt và tỏa ra nhiệt lượng khoảng 30.000°C, hơn 22 lần nhiệt độ làm nóng chảy Oxyt silic (SiO2) để sản xuất thủy tinh (1.330°C), vì thế những vật dụng kim loại trên người bị sét đánh thường nóng chảy.

Dân ta tránh sét như thế nào?

Người dân do thiếu hiểu biết về sét lại tham công tiếc việc nên khi mưa gió, sấm chớp ầm ầm vẫn ở ngoài đồng. Sáu người ở phường Hòa An, TP Huế khi mưa to không về làng mà dùng bạt trùm lên xe máy ở trên đê để trú mưa; hai bé chăn trâu cũng chạy đến trú nhờ...

Một tiếng nổ vang trời, mỗi người bắn ra một hướng, bất tỉnh; một người khi hồi tỉnh không cử động được, ngửi thấy mùi khét, hai ống quần bị cháy đen; những đứa trẻ giọng ú ớ, không thành tiếng...

Khi trời mưa, ở giữa một khoảng trống rộng lớn (cánh đồng) có nguy cơ bị sét đánh rất cao. Đã thế lại ngồi cạnh một đống sắt to tướng (xe máy) trên đê cao và một người cầm chiếc trang lúa lưỡi kim loại (cán bằng tre) để chống cho tấm bạt cao lên. Như thế, đã tạo ra một khu vực cao nhất để tập trung các ion trái chiều với sét, bởi nước (mưa) làm cho mọi vật trở nên dẫn điện rất tốt, kể cả lốp xe máy vì bề mặt nó đã bị ướt…

Cùng lúc, ông L.V.T, 42 tuổi, ở thị xã Hương Trà, cùng tỉnh vẫn lái máy cày. Bị sét đánh, chiếc máy cày nhỏ văng lên bờ ruộng, ông T bất bỉnh, toàn thân tím tái, nhập viện đã hôn mê sâu, ngừng tim, ngừng thở, có nhiều vết cháy sém da...

Lại có 4 người ở xã vùng cao Lùng Khấu Nhin, huyện Mường Khương, Lào Cai bị sét đánh năm 2016, chị Giàng Sào Chấn, SN 1997, tử vong tại chỗ, 3 người bị thương phải đi viện vì trú mưa ở hang đá, mà hang thường là nơi cao hơn xung quanh. Đang lúc mưa lớn, có sấm sét, anh N.M.H, 33 tuổi, ở xã Long Hải, huyện Phú Quý, vẫn lặn bắt mực ngoài biển, tay cầm chỉa bằng sắt (dùng để bắt mực).

Một tia sét đánh, khi mọi người chạy đến thì anh H đã tử vong, ngýời cháy xém… Rồi đứng dưới cây to, đường điện, cạnh bốt điện, sử dụng điện thoại khi mưa dông! Nhà ở thì không có thu lôi, nếu có thì hầu hết đặt không đúng kỹ thuật do hiểu và làm tùy tiện, ngại tốn kém, cho rằng chỉ cần có sợi sắt dẫn xuống đất là điện sét truyền hết xuống đất.

Theo các nhà Sét học, ngay cả khi lắp đặt thu lôi đúng nguyên lý Franklin thì hiệu quả chống sét cũng không đạt 100%, thế nhưng chả mấy người ngắt cầu dao và rút thiết bị điện khi dông sét.

Cách tránh sét đơn giản, hiệu quả nhất

Khi mưa, không ở nơi trống trải rộng, không trú dưới cây to, phải tìm nơi an toàn, khô ráo, tốt nhất là tòa nhà lớn (nếu có); không đứng gần trạm, bốt điện, dưới đường dây điện; không cầm ô hay các vật dụng có kim loại; không đứng gần kim loại; không ở dưới nước; không sử dụng điện thoại; ngắt cầu dao điện, rút tất cả thiết bị dùng điện và ở cách thiết bị điện (đã rút) 1 mét; không đứng gần cửa sổ, cửa ra vào; không nằm trên mặt đất vì làm lượng điện sét (nếu bị đánh) truyền qua cơ thể xuống đất nhiều nhất - rất nguy hiểm…

Nếu ở trong vùng sét đánh phải áp dụng quy tắc 30/30 của Cơ quan khẩn cấp Mỹ (FEMA): Tính thời gian từ lúc chớp lóe đến lúc nghe thấy sấm, chia cho 3, xác định được khoảng cách đang ở đến nơi phát sinh tia sét (đám mây). Ví dụ, đếm được 3 giây thì nơi phát sinh tia sét cách ta: 3/3 = 1km; 30 giây, nơi phát sinh tia sét cách ta 10 km, không phải lo lắng; dưới 20 giây phải di chuyển đến nơi an toàn.

Khi nguy cấp: Cảm giác tóc dựng đứng, nếu không thể chạy khỏi nơi đang đứng, phải nhanh chóng ngồi xổm, nhón hai chân để giảm diện tích tiếp xúc với đất, thu mình nhỏ hết mức, bịt chặt tai để giảm tổn hại thính lực.

Tuy nhiên, số người thương vong do sét ở ta không lớn như một số nước. Chỉ riêng ngày 21.6. 2016, Ấn Độ có 93 người chết do sét và ngày 30.7.2016 là 40 người. Từ năm 2005, trung bình mỗi năm, Ấn Độ có 2.000 người chết do sét, riêng năm 2014 là 2.582 người. Không nước nào trên thế giới là không có người thương vong do sét. Hậu quả chết người và tàn phế do sét đặc biệt trầm trọng, vì thế người dân phải biết để hạn chế tối đa đau xót.